Trào Lưu “Tình Một Đêm” Dưới Cái Nhìn Của Triết Học Con Người
Minh Đức S.J.
Dẫn nhập
Với
sự phát triển của khoa học-kỹ thuật hiện đại, trình độ tri thức của con người
trên thế giới mỗi ngày một nâng cao, kéo theo những nhu cầu tiện nghi vật chất
cũng tăng theo. Xu thế tận hưởng cuộc sống hằng ngày như mua sắm, tiêu dùng, ăn
uống, vui chơi, giải trí… được con người thời nay hưởng ứng tích cực. Trong số
đó, trào lưu “Tình một đêm” là một lối sống đã và đang thu hút mọi người, cách
riêng là các bạn trẻ không những ở Tây Phương, mà còn ở Việt
Nam. Có thể những người lớn tuổi thì khá xa lạ với lối sống này, tuy nhiên, với
các bạn trẻ thế hệ ‘9x, 2k, gen z’ đó là chuyện thường tình, thậm chí đó là một
thú vui vô cùng hấp dẫn.
“Tình
một đêm” viết tắt trong tiếng Anh là ONS, nghĩa là “One night stand”, có người
dịch là “One night sex”, thậm chí có người còn gọi là “419” (for one night).
Chung quy khi dịch ra tiếng Việt, những cụm từ trên có nghĩa là “Tình một đêm”.
Khác với những mối quan hệ hiện nay như “sugar daddy”, “sugar baby”, “FWB”
(friend with benefits) … tình một đêm là xu hướng tính dục cởi mở, phóng khoáng.
Nó khởi đi từ những mối quan hệ tính dục giữa hai người xa lạ, thông thường là
nam với nữ. Như tên gọi của nó, tình một đêm chỉ kéo dài trong thời gian một
đêm, có đôi khi mối quan hệ đó kéo dài hai hoặc ba đêm, hay nhiều hơn nữa.
Người
muốn trải nghiệm “tình một đêm,” họ đến các hộp đêm, quán rượu, quán bar nào đó…
hoặc sử dụng các ứng dụng hẹn hò trên mạng xã hội (như Tinder, Bumle, Down,
eHarmony, Okcupid… hoặc tìm kiếm bạn tình trên Zalo, Facebook…). Họ tìm những
người bạn có cùng khuynh hướng như mình, với mục đích chính yếu là để thỏa mãn
nhu cầu tính dục của bản thân chứ không hẳn dựa trên nền tảng tình yêu lứa đôi,
vợ chồng. Sau tình một đêm, cả hai người sẽ chủ động rời xa nhau, mà không níu
kéo liên lạc, nhằm giữ cuộc sống riêng tư cho nhau. Trong mối quan hệ này, tình
yêu và tiền bạc không được đề cập đến, nó gần như là mối quan hệ mở “NSA” (No
Strings Attached).
Đặt vấn đề
Như vậy, vấn đề được đặt ra ở đây là điều gì đã
thôi thúc, khiến cho một số người tìm đến tình một đêm? Tại sao trào lưu kỳ lạ này được nhiều
người hưởng ứng, đặc biệt là các bạn trẻ? Trách nhiệm và hệ quả của hành vi đó
sẽ thuộc về ai? Đâu là định hướng cho lối sống này? Phải chăng tình một
đêm chỉ để thỏa mãn nhu cầu tâm
sinh lý? Hoặc lấp đầy “khoảng trống rỗng” của tâm hồn? Có chăng, đây là một hiện
tượng dồn nén tâm lý như quan niệm của Sigmund Freud? Trong phạm
vi bài viết này, người viết sẽ trình bày một vài phân tích về hiện tượng trên dựa
theo những góc nhìn tâm lý học, xã hội học, và nhân học siêu hình… Ngõ hầu, những
quan điểm đó làm sáng tỏ hơn về trào lưu tình một đêm qua những câu hỏi trên. Trong sự giới hạn
của mình, người viết sẽ cố gắng trình bày và làm sáng tỏ từng vấn đề.
1.
Nỗi
trống vắng thẳm sâu theo tâm lý học
Khi
tiếp cận khái niệm tình một đêm, có lẽ nhiều người sẽ đặt vấn đề là tại sao trào
lưu này lại thịnh hành như vậy? Đến với tình một đêm người ta sẽ được gì và mất
gì? Có rất nhiều câu trả lời cho vấn đề trên. Chẳng hạn, ai đó muốn đi tìm khoái
cảm tính dục với người lạ, để giải tỏa căng thẳng công việc, áp lực cuộc sống…
hay tìm kiếm một thú giải trí cho bản thân. Cũng có thể người khác vì bị bó buộc
trong cuộc sống hôn nhân lâu ngày, muốn được thoải mái, tự do hơn trong chuyện
chăn gối nên tìm đến tình một đêm. Nhiều người chọn tình một đêm như là sân
chơi để rèn luyện và phát huy khả năng “giường chiếu” của bản thân, để họ được
dày dặn kinh nghiệm, phong phú khả năng ‘phòng the’ hoặc để khoe khoang ‘chiến
tích’… hoặc cũng có thể tình một đêm là một sự chọn lựa cho những người có xu
hướng đề cao chủ nghĩa độc thân.
Nếu
nhìn ở góc độ sinh học, thì tình một đêm phải chăng chỉ là sự thỏa mãn sinh lý
tính dục của mỗi người? Xét theo phân tích của Plato trong tác phẩm Cộng Hòa,
con người là những sinh vật xã hội, họ có 3 thành phần chính yếu trong linh hồn
là “ham muốn,” “lý tính,” và “tinh thần.”[i] Nếu chỉ dừng ở mức độ “ham
muốn” để thỏa mãn nhu cầu tính dục, có lẽ con người chẳng hơn con vật là mấy. Bởi
vì, ở một số loài vật, chúng có mùa giao phối (mating season), mùa đi tìm bạn
tình để giao hợp và sinh sản. Đồng ý rằng: vì con người cũng là động vật nên
cũng không tránh khỏi những ham muốn của bản năng xác thịt, đó là nhu cầu sinh
lý bình thường. Thế nhưng, con người còn có yếu tố “lý trí” và “tinh thần” ngự
trị trong mình, và những yếu tố đó vượt trên những “ham muốn” hạ cấp kia. Từ yếu
tố “tinh thần” và “lý trí” trên, ta thấy có thể quy hồi nguyên nhân của tình một
đêm về hướng cơ bản là ảnh hưởng từ chiều kích “tâm lý” và “xã hội tính.”
Xét
về phương diện tâm lý, xã hội ngày nay đã và đang phát triển mạnh mẽ, con người
bị cuốn hút vào nền kinh tế-thị trường, vòng xoay cơm áo gạo tiền liên tục lôi
kéo con người cách mãnh liệt, dẫn đến nhiều người bị tổn thương tình cảm, áp lực
cuộc sống, căng thẳng trong công việc hằng ngày… Do đó, họ tìm đến tình một đêm
như là cách thức để khỏa lấp những khoảng trống vắng hay xoa diu những vết
thương tâm hồn. Thực tế, theo tâm lý chiều sâu, có lẽ người ta tìm đến tình một
đêm vì một nỗi trống vắng sâu thẳm cần được lấp đầy. Họ cần đến một người lạ để
tâm sự. Trong một quán bar, nơi mà đông đảo người tìm đến đó để giải khuây, hưởng
thụ cuộc sống, hoặc để vơi đi nỗi buồn. Chìm trong những bản nhạc sôi động, dưới
ánh đèn chớp nháy bập bùng, cùng với men say rượu nồng từ cốc bia, ly rượu… niềm
hân hoan, hưng phấn của con người sẽ gia tăng. Lúc đó, nếu có ai đến rủ rê, cặp
kè, trút bầu tâm sự… thì có lẽ họ dễ dàng mở lòng để đi đến tình một đêm.
Có
những người tìm đến tình một đêm vì nỗi thất vọng ê chề, từ những thương tổn
tình cảm, cú sốc tâm lý thất tình… những nỗi đớn đau đó thúc dục họ đến những hộp
đêm, quán bar… từ đó tình một đêm như là giải pháp để họ quên đi sầu buồn, tổn
thương, và phản bội. Khi chìm đắm trong nỗi sầu đau, tuyệt vọng, họ tựa như người
đuối nước giữa biển khơi, lúc đó tình một đêm giống như chiếc phao tạm thời để
họ ôm ghì, níu kéo. Tuy nhiên, thực tế trong họ là mảnh hồn hoang, trống vắng bởi
nhiều xáo trộn, theo tâm lý học gọi đó là tình trạng rối loạn cảm xúc lưỡng cực.
Chọn lựa tình một đêm của họ là một hành động có thể là bất chợt, bốc đồng,
chưa suy xét kỹ lưỡng. Họ đi tìm hạnh phúc, niềm vui, thỏa mãn… nhưng những cảm
giác đó là tạm thời nếu không muốn nói là ảo giác. Đại thị hào Nguyễn Du đã
tinh tế mô tả lại cảnh tượng này như sau: “trong khi chắp cánh, lìa cành, mà
lòng rẻ rúng đã dành một bên.” (Truyện Kiều). Trong cuộc giao hoan đó, phần đa
trong số họ cảm thấy chút khoảnh khắc cảm giác ‘lên đỉnh’ thì sung sướng, hân
hoan… thế nhưng, sau cuộc ân ái đó, họ trải qua nỗi cô đơn, trỗng rống, dằn vặt,
cảm giác xấu hổ, thậm chí bị đối phương xem thường.
Tâm
lý lúc trước của họ đã bất ổn, sau ‘cuộc yêu cuồng loạn’, tâm hồn họ càng khủng
hoảng và bấn loạn hơn. Nhân cách và tinh thần cũng bị sang chấn. Tệ bạc hơn,
khi mối quan hệ tính dục dễ dãi, bừa bãi ấy bị người khác phát hiện, đặc biệt
là những người thân thương, có lẽ đương sự sẽ cảm thấy nỗi ân hận, xấu hổ và tiếc
nuối vì giá trị bản thân của mình thì rẻ mạt, và nhân phẩm không được tôn trọng.
Nếu người nào đã lập gia đình, có lẽ hạnh phúc gia đình của họ sẽ bị rạn nứt và
đổ vỡ. Xem ra, khi đến với tình một đêm, ai ai cũng mong bản thân mình có được
một điều gì đó chẳng hạn như cảm xúc ‘sướng hơn,’ và tình trạng hiện tại của
mình được cải thiện hơn. Thế nhưng, qua những phân tích trên, có lẽ tình một
đêm làm người ta mất nhiều hơn là được.
Cách
chung, tình một đêm có thể được nhìn nhận dưới góc độ tâm lý như là sự dồn nén
cảm xúc của một đam mê lạc thú để thoả mãn cảm xúc nhất thời, sau đó là những
trống rỗng, đau khổ trong tâm hồn. Thật vậy, nhà tâm lý học Sigmund Freud,
trong tác phẩm Sự bất mãn trong văn minh
văn hoá (Das Unbehagen in der Kultur, Civilization and Its Discontents), đã
viết rằng “vấn đề chủ đích của cuộc sống con người không bao giờ nhận được một
lời giải đáp thỏa mãn, nhưng điều mà con người qua cách hành xử của họ biểu lộ
như là chủ đích của cuộc sống nơi mình thì xem ra như chỉ là những tác động
theo “nguyên tắc lạc thú” (“the pleasure principle”): tìm kiếm sự thỏa mãn tức
thì cho những xung lực của bản năng.”[ii] Thậm chí, Freud còn nói
thêm: “cuối cùng ra thì mọi đau khổ cũng không gì khác hơn từ những cảm xúc.”[iii]
Nhận
định của Freud về ham muốn lạc thú của con người gần như đồng hoá với súc vật.
Thế nhưng, “nhận định này đi ngược với nỗ lực để tách biệt con người khỏi con vật
nhờ khả năng tư duy, phán đoán, và lý trí có sẵn nơi con người mà Plato,
Aristoteles và Kant đã dày công xây dựng.”[iv] Bởi theo Plato, con người không chỉ có “ham muốn”
mà còn có “lý trí” và “tinh thần”, chúng được phát triển và tiến hoá dần trong
môi trường quần thể, xã hội, cộng đồng. Do đó, khi bàn về con người cần phải nhắc
đến yếu tố “xã hội tính”.
2.
Hành động theo xã hội tính của con người
Nếu
xét theo chiều kích xã hội tính, thì tình một đêm dần trở thành trào lưu, xu hướng
thịnh hành của giới trẻ ngày nay. Vì xã hội càng ngày càng phát triển, nên quan
niệm về tính dục của con người ngày càng đổi thay theo thời đại. Thật vậy, cái
nhìn của xã hội thời ngày nay về tính dục được cởi mở nhiều hơn so với trước
kia. Ví dụ: cách đây 40 năm tại Việt Nam, con gái không có chồng mà bụng mang dạ
chửa thì bị xã hội, làng xóm, mọi người chê cười là đồ đàn bà lang chạ, chửa
hoang… họ khinh chê gia đình bất hạnh, dòng họ vô phúc. Thế nhưng thời nay, xã
hội cho rằng một cô gái không có chồng mà có con ấy là người phụ nữ từng trải,
bản lĩnh. Thậm chí người ta còn nói kháy nhau: “Không chồng mà chửa mới sang,
có chồng mà chửa thế gian thiếu gì!”
Đối
với người trẻ hiện nay, nếu đem những quan niệm truyền thống của Nho gia như
“nam nữ thọ thọ bất thân,” hay “giấy rách phải giữ lấy lề,” hoặc “trai thời
trung hiếu làm đầu, gái thời tiết hạnh giữ cau trầu mình…” để dạy dỗ, khuyên nhủ,
thì có lẽ họ sẽ cho rằng đây là quan niệm cổ hủ, lỗi thời của các ông bà già
ngày xưa. Những quy tắc, luật lệ đó đã không còn hợp thời đại, xu thế người trẻ
hiện này. Những người trẻ càng cho là ngớ ngẩn, ngây ngô khi chúng ta đưa ra những
lề luật của các tôn giáo, hay những giá trị đạo đức mà con người cần hướng đến
để cho họ áp dụng. Chẳng hạn, làm sao ta có thể giải thích theo Thánh Kinh “việc
nam nữ ăn nằm với nhau là họ trở nên một xương, một thịt với nhau. Nghĩa là họ
tuy hai người nhưng là một với nhau” cho một người đang dấn thân vào lối sống tình
một đêm. Điều đó thật khó để thực hiện vì quan niệm sống và niềm tin tôn giáo mỗi
người mỗi khác. Hơn nữa, với lối tư duy của thời đại này, các bạn trẻ thường muốn
tìm đến những trải nghiệm lạ, cảm giác sung sướng hơn là lắng nghe những bài học
đặc sệt tính giáo điều.
Vậy, có thể xem tình một đêm là một sự tha hoá của người trẻ trong xã hội ngày nay chăng? Một điều không thể phủ nhận là con người hành động bởi ảnh hưởng từ cộng đồng, Karl Marx khẳng định “bản chất con người là tổng hòa các mối quan hệ xã hội.”[v] Trên bình diện luận lý, tha hóa là một tương quan. Theo Marx “tha hóa là do chính mình hoặc do tự nhiên. Đối với ông, tự nhiên là do con người biến tác ra (modified).”[vi] Chính con người đã làm cho mình trở nên bị tha hoá, bởi vì cơ chế lao động, sản xuất ngày nay có tính rợp khuôn, máy móc, thúc bách con người làm việc chạy theo chỉ tiêu, lợi nhuận cách quá đáng. Cuộc sống đẩy dồn con người vào nhịp sống vội vàng theo tiến độ, lo lắng mất chỉ tiêu, chạy đua theo thành tích… nhiều người không tìm thấy ý nghĩa của công việc đơn điệu hoặc bận rộn hằng ngày, họ cảm thấy sự căng thẳng trong công việc, và áp lực của cuộc sống đè nặng trên họ mỗi ngày. Cuối cùng, họ tìm cách buông xả những năng lượng tiêu cực đó. Thế nên, tìm đến tình một đêm là một trong những cách thức để xả giải áp lực.
Bên cạnh đó, nhiều bạn trẻ như học sinh, sinh viên cũng phần nào chịu ảnh hưởng từ sự tha hóa kể trên. Thật vậy, trong đời sống trong thực tế đã có nhiều câu chuyện bi thương mà thỉnh thoảng các trang mạng xã hội, báo chí… có đăng tải. Nội dung của những câu chuyện đó kể về một số sinh viên trẻ từ miền quê nghèo lên thành phố sinh sống, vì không đủ kinh tế để trang trải sinh hoạt thường nhật, và đáp ứng những nhu cầu, tiện nghi theo xu thế thời đại… nên họ đã tìm đến hình thức ‘bán thân’ hay dấn thân vào tình một đêm hoặc liều mình bước vào tổ chức, môi giới những đường dây mại dâm để kiếm thêm thu nhập. Do đó, có thể nói sự tha hóa của đời sống xã hội, sản xuất lao động, chi tiêu, lợi nhuận, hưởng thụ… đã là một trong những nguyên nhân khiến nhiều bạn trẻ tìm đến tình một đêm như chọn lựa khả dĩ nhất của mình.
Vì
thế, vấn đề được đặt ra ở đây là liệu rằng để giải quyết nguyên nhân của vấn đề
tha hoá trong đời sống sản xuất và tha hoá trong đời sống con người, cụ thể là
lối sống tình một đêm, ta cần phải thay đổi cơ chế lao động, sản xuất của xã hội?
thật khó để chuyển đổi một ý thức hệ, một cơ cấu làm việc được vận hành lâu năm
và vững bền. Có chăng, theo tác giả bài viết, ta cần thay đổi chính mình ngang
qua việc trầm tĩnh, phản tỉnh và ý thức về nhịp sống của chính mình theo một
quy chuẩn nào đó. Chẳng hạn như “Kant đã nhấn mạnh đến khuynh hướng tư kỷ và
nghĩa vụ luân lý.”[vii]
Ông cho rằng con người, một hữu thể thuần lý khác con vật ở chỗ biết chế ngự đam
mê, kìm chế ham muốn và thực hiện nghĩa vụ luân lý. Kant cho rằng “mọi tật xấu
đều do lòng tư kỷ mà ra. Do đó, mỗi người cần chu toàn bổn phận luật của mình
sao cho nó tốt nhất, hoàn thiện nhất và mang tính phổ quát nhất. Ông gọi đó là
hành động theo châm ngôn (maxism), chỉ với động cơ bên trong là hành động vì lẽ
phải.”[viii]
Vì
thế, khi đào sâu về hiện tượng tình một đêm, ta thấy hiện tượng luận của
Husserl đã “kiến tạo một khả thể cho thông lộ dẫn từ đạo đức (nơi chủ thể) đến
ngoại tại (nơi tha thể) mang tính siêu hình.”[ix] Ngang qua hiện tượng luận,
chủ thể của hành vi tình một đêm thiết nghĩ cũng cần suy xét đến chiều kích đạo
đức, hành động vì lẽ phải. Thực tế là người trẻ cần thẩm định và phản tỉnh
chính mình mỗi ngày, về đạo đức của mình, để suy xét, cân nhắc xem hành động thế
nào là đúng hoặc sai với luân thường đạo lý. Ngõ hầu, từ hành động chọn lựa với
ý chí tự do cùng trách nhiệm, họ sẽ thấy được sự hiện hữu tròn đầy và ý nghĩa
đích thực của đời sống mình. Đó không chỉ là sự hưởng thụ, thoả mãn nhục dục của
bản thân, nhưng còn là sự hiểu biết, tôn trọng, và yêu thương lẫn nhau trong tự
do và trách nhiệm.
3.
Tự
do và trách nhiệm
Các bạn trẻ có quyền đưa ra quan điểm của mình, chẳng
hạn họ đã trưởng thành, có đủ tự do và nhận thức để thực hiện một hành vi nào
đó, thế nên các bạn cũng có khả năng lãnh nhận trách nhiệm về mình. Thực tế, có
nhiều bạn trẻ tìm đến tình một đêm vì họ chưa sẵn sàng cho một mối quan hệ
chính thức, hoặc chưa đủ khả năng và trách nhiệm để xây dựng gia đình. Họ tìm đến
tình một đêm như là một lối sống thử nghiệm, trải nghiệm và tận hưởng cuộc sống
tính dục trước hôn nhân. Như vậy, quan niệm trên có gì sai trái đối với họ? Để
trả lời cho câu hỏi này, thiết nghĩ chúng ta cần thừa nhận rằng: tự do luôn đi
kèm với trách nhiệm.
Không
thể nào một người hành động với ý chí tự do mà không đi kèm với trách nhiệm.
Triết gia hiện sinh, Jean Paul Sartre đề cập đến vấn đề ‘tự do triệt để’ như
sau: “có những thời điểm mà sự tự do triệt để này được biểu lộ rõ ràng cho
chúng ta. Trong những thời khắc bị cám dỗ hay bất định (như khi có người đã quyết
định dứt bỏ cờ bạc, nhưng nay lại giáp mặt đối diện với bàn cờ ăn chơi), ta sẽ
đau đớn nhận ra rằng, không có lý do nào, không có quyết định nào, dẫu mãnh liệt
đến đâu, có thể định đoạt dứt khoát cho việc ta sẽ làm tiếp theo.”[x] Mỗi thời khắc mới ta luôn
đối diện với lựa chọn mới. Sartre còn nhấn mạnh đến “sự ‘lo âu’ (‘anguish’) khi
con người sử dụng sự tự do của mình.”[xi] Lo âu không phải là sợ
hãi với đối tượng nào đó bên ngoài, nhưng là sự băn khoăn, bứt rứt của người sử
dụng tự do để hành động, vì họ không lường trước được hệ quả của hành vi mình sắp
thực hiện. Sartre cho rằng: “Lo âu và ý thức về sự tự do của chúng ta, là nỗi
đau tinh thần, và chúng ta luôn tìm cách tránh né.”[xii]
Nhưng,
có đôi khi bạn trẻ nào đó hành động như thể không còn sự lựa chọn nào khác, đi
vào một cuộc phiêu lưu, mạo hiểm như một chọn lựa của vật vô linh tính, để chẳng
còn phải âu lo, sợ hãi gì hết. Sartre cho rằng quan niệm đó là một điều hoang
tưởng, một sự biện hộ để thoái thác trách nhiệm tạm thời. Nếu tiếp tục lối sống
tình một đêm với ý niệm vô trách nhiệm, có lẽ đó là một căn bệnh của thời đại
mà người trẻ mắc phải, để rồi hệ luỵ sau đó là một cuộc sống ảm đạm với hậu quả
thê lương, chẳng hạn như mắc bệnh truyền nhiễm, cô đơn, trống vắng... Sartre
cho rằng chọn lựa đó là “một ý thức bất hạnh, và không có một khả năng nào giúp
ta vượt ra khỏi tình trạng bất hạnh đó,”[xiii] và đó là “một đam mê vô
dụng.”[xiv]
Trong tình một đêm có hành vì quan hệ tính dục, mà
theo Sartre thì: “những tương quan tình dục ấy làm dấy lên những vấn đề triết học
sâu sắc. Nhưng ông lại khẳng định rằng, tôn trọng đích thực sự tự do của người
khác, qua tình bằng hữu hay trong tình yêu tính dục, là một lý tưởng không thể
thực hiện.”[xv] Ông cho rằng, nơi sâu thẳm cõi lòng chúng ta là khao
khát lấp đầy sự “hư vô,” nó là bản chất của sự hiện hữu của chúng ta như là những
hữu thể có ý thức. Tuy nhiên, Sartre cũng cẩn thận nói thêm rằng: “mỗi tương
quan giữa hai con người luôn bao hàm sự xung đột, trong hình thức tìm cách phủ
nhận hay sở hữu sự tự do của người khác.”[xvi]
Nếu xét về yếu tố đạo đức trong tình một đêm, thì Sartre
phê bình là cần có suy tư “trong sạch” và “làm cho trong sạch” đối nghịch với
suy tư “vẩn đục” hay “suy tư đồng lõa.”[xvii] Theo Sartre, đây là một sự thanh luyện nội tâm. Ông cũng nói đến
“tình yêu trung thực” và “hoan hỉ với tồn tại-trong-thế giới của kẻ khác, mà
không chiếm hữu nó.”[xviii] Thật vậy, có đôi
khi người ta đến với nhau trong tình một đêm với tâm thế của một tình yêu không
trung thực và luôn muốn chiếm đoạt người khác để thoả mãn nhu cầu của chính mình.
Nếu
một người đang đau khổ và họ ý thức được về sự đau khổ của họ, thì hành trình
đón nhận và chuyển hoá đau khổ dần dần được thành toàn. Cũng vậy, chỉ khi nào
người trong tình một đêm thấy được chính mình đang đi sai đường lạc hướng trong
lối sống này thì bước đầu của quá trình nhận thức đúng đắn về hành vi luân lý của
mình. Để thực hiện được điều đó, theo Sartre, ông phân biệt giữa “ý thức phản
chiếu (reflective or positional consciousness) và ý thức tiền phản chiếu
(prereflective or nonpositional consciousness). Nghĩa là mọi ý thức là ý thức
phản chiếu của vật gì đó khác biệt với chủ thể. Nhưng mọi ý thức phản chiếu của
một đối tượng thì đồng thời cũng là ý thức tiền phản chiếu (non-positional
consciousness) của chính mình.”[xix]
Ví
dụ: Nếu một chàng thanh niên đến một hộp đêm hay quan bia ôm nào đó để tìm bạn
tình cho tình một đêm, anh ta ý thức về các hạnh vi của mình, có người đó và những
lời tán tỉnh, mời mọc của anh; và anh ta ý thức một cách tiền phản chiếu rằng anh
đang gạ gẫm người phụ nữ đó để quan hệ tính dục (như được thấy bởi câu trả lời
tức khắc của anh khi được hỏi anh đang làm gì đó); nhưng anh ta không ý thức
cách phản chiếu về tác động ngỏ lời tán tỉnh của anh cho đến khi có người đặt
ra câu hỏi anh đang làm gì đó? Khi ý thức và phản tỉnh về hành vi tình một đêm
của mình, chàng thanh niên đó sẽ nhận ra mình có ý chí tự do để lựa chọn hoặc
khước từ mối quan hệ tính dục đó. Anh ta càng ý thức hơn khi nhận ra sâu xa sự
ham muốn nhục dục và ước muốn thoả mãn sinh lý của mình, thậm chí, anh còn nhìn
thấy sự cô đơn, trống vắng của tâm hồn, cùng những hệ luỵ sau đó của hành vi
tình một đêm với ai đó. Cách
chung, dựa theo quan điểm triết học của Sartre thì bao gồm 2 điều: Thứ nhất, trở
nên ý thức về mình đích thực hơn và sử dụng sự tự do của mình để thay đổi chính
mình trở nên hoàn thiện hơn; thứ hai, làm những gì ta có thể làm cho một xã hội
toàn cầu, trong đó mọi người có cơ hội đồng đều thực thi sự tự do của mình.
Tóm
lại, mặc dù chúng ta biết rằng đến với tình một đêm là một chọn lựa với ý chí tự
do và sau đó là một trong những mong chờ nào đó, nhưng như đã phân tích ở trên,
người trẻ tìm kiếm điều gì đó để thoả mãn khát mong, và khoả lấp trống rỗng,
thoả mãn sinh lý, không bị ràng buộc tiền bạc, tình cảm hay tương quan… thế
nhưng, thiết nghĩ người trẻ sử dụng tự do của mình để đến với tình một đêm cũng
cần phải suy xét đến trách nhiệm kéo theo của hành vi chọn lựa đó. Ngoài những
hệ quả về khủng hoảng tâm lý đã đề cập ở đề mục một, một hệ quả đáng để cân nhắc,
chọn lựa tình một đêm là những bệnh tật sau đó. Chẳng ai mong muốn rước bệnh tật
vào thân, cụ thể là những căn bệnh truyền nhiễm qua đường tính dục. Thậm chí,
thực tế có người cảm thấy xót xa, nuối tiếc về hành động dại dột của mình khi
những kẻ xấu đã lợi dụng tình một đêm để quay video, chụp ảnh, và tống tiền. Một
số khác, khi đã sa đà vào tình một đêm, họ bị lừa vào động mại dâm, trở thành mồi
ngon cho băng nhóm buôn người. Đó là những hậu quả đáng tiếc đã từng xảy ra với
người tham gia tình một đêm. Vì thế, người trẻ đến với tình một đêm không chỉ với
tự do, nhưng còn cần khả năng suy xét đến trách nhiệm phải gánh chịu hệ luỵ sau
đó.
4.
Nhân học siêu hình
Nếu
nhìn ở chiều kích nhân học siêu hình, ta thấy thực sự tình một đêm là một hiện
hữu không tròn đầy. Hai người hiện hữu trước nhau nhưng không hiện diện trọn vẹn,
bởi tâm hồn và thân xác của họ không đồng điệu và hoà hợp với nhau. Theo cái
nhìn của Immanuel Lévinas về khuôn mặt lạ, ông đã mở đầu chương IV của tác phẩm
Otherwise than being or beyond essence bằng
câu thơ lạ lùng này của Paul Célan: “Ich bin du, wenn, Ich ich bin. Tôi là bạn,
khi tôi là tôi.” “Tôi hiện hữu qua tha nhân và cho tha nhân, nhưng đó không phải
là sự tha hóa: tôi được gợi hứng.”[xx] Thực ra, người trẻ dấn
thân vào tình một đêm, họ khó lòng tìm thấy chính mình, bởi vì chủ nghĩa vị kỷ
(egoism) đã chiếm đoạt tâm trí họ. Chủ thể tính và tha thể tính không hề tương
đồng mà toàn những nét dị biệt. Nó gần như nghịch lý trong chuyển động của
Zeno, nghĩa là mỗi bước tiến của chủ thể về phía tha thể thì cũng cùng lúc tha
thể bị lùi ra xa hơn.[xxi]
Chẳng
biết khi nào khát mong của người trẻ trong tình một đêm mới được lấp đầy thoả
đáng và hạnh phúc dự tràn. Bởi theo Lévinas, “khao khát khó lòng được lấp đầy,
nên cứ đào sâu hố thẳm khao khát đó mãi.”[xxii] Ông phân tích rõ ràng rằng:
“tự bản chất khao khát siêu hình khác hẳn với nhu cầu.”[xxiii] Ham muốn tính dục và
thỏa mãn bằng việc quan hệ tình dục, đó là nhu cầu thể lý. Nhưng sâu xa hơn đó
là khao khát thẳm sâu để lấp đầy trống vắng, cô đơn, chán chường của một cuộc sống
không có niềm vui, hạnh phúc, viễn mãn, tròn đầy. Khao khát siêu hình theo
Lévinas là “hướng đến một cái gì đó hoàn toàn khác biệt cách tuyệt đối.”[xxiv]
Khác
biệt tuyệt đối ở đây không phải như một căn phòng, nơi đó ta sở hữu và sử dụng
mọi đồ vật để thỏa mãn nhu cầu? Không hẳn vậy, nó dường như có vẻ giống với một
hành trình trên một con đường. Trên con đường đó, người ta không ngừng trải
nghiệm những điều thú vị, mới lạ… Như vậy,
với tình một đêm, các bạn trẻ cũng có thể tận hưởng điều mới lạ được chăng? trong
tình một đêm, người trẻ thực sự chỉ hướng đến việc hưởng thụ cho riêng bản thân
mình, như chủ nghĩa vị kỷ, duy lợi nhắm đến. Có khi nào người trẻ trong cuộc
giao hoan của tình một đêm, họ nhìn cách chăm chú, kỹ càng và sâu xa trong
khuôn mặt của người bạn tình, nơi đó có ánh mắt của sự khát mong một điều gì
đó, có thể là nơi họ một tình trạng bấp bênh tột độ, hay những mong cầu, chờ đợi
gì đó nơi ta? Nhìn sâu và rộng ta sẽ thấy sự trần trụi và túng thiếu của tha
nhân, càng nhìn kỹ và rõ, ta thấy trách nhiệm của mình nơi họ. Tôi mang dáng dấp,
ưu tư và khắc khoải nơi họ và họ cũng cưu mang những thao thức, băn khoăn, tình
cảm nơi tôi.
Tạm
kết
Những
vấn đề được đặt ra ở đầu bài viết đã được giải quyết và làm sáng tỏ hơn ngang
qua các phân tích, diễn giải từ các đề mục trên. Cụ thể, từ tâm lý học chiều
sâu của Freud, ta thấy được những góc khuất từ động cơ (super ego) của người trẻ
tìm đến tình một đêm. Đồng thời, dựa theo phân tích mang tính xã hội học ‘tha
hoá tương quan từ tha hoá lao động’ theo quan điểm của Karl Marx, quan điểm về ‘đạo
đức học và hành vi luân lý’ theo Immanuel Kant, cùng những phân tích về ‘tự do
và ý thức phản tư trách nhiệm’ của Jean Paul Sartre đã làm rõ được trách nhiệm
và định hướng của lối sống tình một đêm. Kế đến, từ những gợi hứng từ nhân học
siêu hình của Immanuel Lévinas, ta thấy được ‘khuôn mặt thật’ của người trong
tình một đêm, một khuôn mặt của ‘hiện hữu chưa tròn đầy’. Tóm lại, ngang qua những
phân tích trên, ta thấy chủ thể tính, tha thể tính và xã hội tính được ‘hoạ ảnh’
rõ nét trong bức tranh tình một đêm. Nhờ đó, ta nhận ra ‘hữu thể sa đoạ’ trong
tình một đêm đáng thương và đáng trách đến mức nào.
Minh Đức S.J.
Bibliography
Joachim
Gentz, Understanding Chinese Religions,
Dunedin Academic Press, 2013.
Plato,
Republic, trans. G.M.A. Grube & C.D.C. Reeve, Indianapolis, Hackett, 1992.
James
Strachey, The Standard Edition of the
Complete Psychological Works of Sigmund Freud (SE), London, Hogarth Press,
1953-1956.
Leslie
Stevénon, David L. Habermen, Peter Matthews Wright, Mười hai học thuyết về bản tính con người. Trans. Lưu Hồng Khanh.
NXB Khoa Học Xã Hội, 2016.
Khởi
thảo Kinh tế học và Triết học, Ökonomisch-Philosophische Manuskripte aus dem
Jahre 1844.
Emmanuel
Lévinas, Totality and Infinity: An Essay
On Exteriority. Op.cit.
Jean
Paul Sartre, Esquisse d’une théorie des
Émotions, 1940.
Jean
Paul Sartre, Vérité et existence, 1985.
Jean
Paul Sartre, Existentialisme est un Humanisme.
Emmanuel
Lé vinas, Otherwise Than Being, Or Beyond
Essence, op.cit.
Benjamin
Bouwman, Lé vinas’ Platonic Inspiration,
McMaster University, 2013.
[i] Plato, Republic, trans. G.M.A.
Grube & C.D.C. Reeve, Indianapolis, Hackett, 1992, 435- 441
[ii] James Strachey, The Standard Edition of the Complete
Psychological Works of Sigmund Freud (SE), London, Hogarth Press, 1953-1956,
75-76
[iii] Ibid, 78
[iv] Leslie Stevénon, David L.
Habermen, Peter Matthews Wright, Mười hai
học thuyết về bản tính con người. Trans. Lưu Hồng Khanh. NXB Khoa Học Xã Hội,
2016, 415
[v] Khởi thảo Kinh tế học và Triết học,
Ökonomisch-Philosophische Manuskripte aus dem Jahre 1844, MEW 40, 544
[vi] Leslie Stevénon, David L.
Habermen, Peter Matthews Wright, Mười hai
học thuyết về bản tính con người. Trans. Lưu Hồng Khanh. NXB Khoa Học Xã Hội,
2016, 368
[vii] Ibid, 334
[viii]
Immanuel Kant, Grounding for the Metaphysics of Morals,
James W.Ellington trans (USA: Hackett Publishing Company, Inc, 1985), 30, 44
[ix] Emmanuel Lévinas, Totality and
Infinity: An Essay On Exteriority. Op.cit, 29
[x] Leslie Stevénon, David L.
Habermen, Peter Matthews Wright, Mười hai
học thuyết về bản tính con người. Trans. Lưu Hồng Khanh. NXB Khoa Học Xã Hội,
2016, 33
[xi] Jean Paul Sartre, Esquisse d’une théorie des Émotions,
1940, 464
[xii] Ibid, 1940, 40, 556
[xiii] Ibid, 90
[xiv] Ibid, 615
[xv] Jean Paul Sartre, Existentialisme est un Humanisme,
1946, 394
[xvi] Ibid,
363, 394, 429
[xvii] Ibid,
155, 159
[xviii] Jean Paul Sartre, Vérité et existence, 1985, 508
[xix] Jean Paul Sartre, Existentialisme est un
Humanisme, 29
[xx] Emmanuel Lé vinas, Otherwise Than
Being, Or Beyond Essence, op.cit, 114
[xxi] Benjamin Bouwman, Lé vinas’
Platonic Inspiration, McMaster University, 2013, 13
[xxii] Emmanuel Lévinas, Totality and
Infinity: An Essay On Exteriority. Op.cit, 34
[xxiii] Ibid, 117
0 Comments:
Không cho phép có nhận xét mới.